Uygur Yazisiyla Yazilmis Uygur Yazitlarina Dair Bazi Dusunceler
Author: Peter Zieme
Publisher:TDAY-BELLETEN - 1983
Publication date: 1983
Language: Turkish
Uygur Yazisiyla Yazilmis Uygur Yazitlarina Dair Bazi Düşünceler
Peter Zieme
Her halkın tarihini araştırmak isteyenler için öz yazıtları en tercihli kay-naklardır. Bu yüzden de, runik yazitlar, Turk halklarmm eski veya en eski tarihi hakkında bugüne kadar en önemli metinler olarak kalmıştır.
Fakat Çinler tarafmdan tarif edilmiş olan barbarlar arasmda temayüz eden Uygurlar için durum nasil? Runik yazı, bozkirdaki Uygurlar tarafmdan da kullanılmıştı. Bunun gibi, Soğut-Uygur yazısı, ne zamandan beri Turkler arasmda yazılmıştır? Bu soruma S. Tezcan şöyle cevap verdi : "Uygur yazi-smm 5. yy. dan beri kullanılmış olduğunu ileri sürenler vardır; ancak bu iddia tamklanmamxs varsayımlara dayanmaktadır. Bildiğimiz, Uygur yazısıyla yazılmış ve yazılış tarihi belirlenebilen eski metinlerin 9. yy. sonlarma değin uzandığıdır."x Bu fikre ben de katiliyorum.
Sadece birkaç isim ihtiva eden küçük yazıtları bir yana birakalim. Kir-gızistan'da bulunan kaya yazıtları ise Livşits tarafmdan Soğut dilinde yazılmış olarak kabul edilnıiştir. 2 Bir yüzü de Soğutça yazılmış olan Karabalgasun ya-zıtına dair buna benzer yanks bir yorum W. Radloff tarafmdan 80 yd kadar önce yapılmıştır. 3 Ayni metnin değişik dillerde okunmasi ilk bakışta imkansız gibi görünüyor. Ote yandan, bu vakia Uygur yazısını okumanm kolay olma-dığmı gösteriyor.
Iç Asya'da Aranıî yazısmdan türetilmiş Sogut yazısı, 3. ve 4. yiizyillarda geniş ölçüde kullamlmış yazılarm birisidir. Bu yazi, Uygurlarm Sogutlardan kabul ettikleri zamandan beri, yani 9. yüzyıldan beri5 özellikle Iç Asya'da büyük bir rol oynamıştır. Uygur yazismm sonraki gelişmesi bilindiği için bu meseleyi bir yana bırakıyoruz.
W. BartholcPun dediği gibi, Uygurlar, Moğol devrinde Moğolların hoca-ları olmuştur. B. Ogel'e göre "ÇinMe Moğol Sanatının kültür dili Türkçe idi." 4
Tarihî bir Çince kitapta kaydedilen, ancak harflerinin tamami deforme olduğu için okunaksız olan küçük bir metni6 bir yana bırakırsak, Uygur yazısıyla kayaya veya taşa çizilmiş Turk veya Uygur dilinde yazılmış yazıt-larm sayısı azdır. Bugüne kadar bilinenler beş taııedir. Bunlar altı satırlı Ulaangom yazıtından, beş sütunlu Çin-Uygur yazıtma kadar çok farklı me-tinlerdir. Bu beş yazıttan iki tanesi tarihsiz, diğerleri ise Moğol devrine, yani 1326, 1334 ve 1345 yillanna aittir.
Şimdiye kadar Ulaangom. yazıtı6 kesin bir tarihe bağlanmıştır. Fakat bu tarihlendirme doğru olmayan okuyuşlara dayanmaktadır. Ilk defa olarak Ulaangom yazıtı A.M. Şçerbak tarafından yayımlanmıştır. 7 Onun okuyuş-larmdan hiç şüphelenmeden, S.G. Klyaştormy ile L.N. Gumilev arasmda Sovetskaya Arheologija dergisinin sütunlarmda yazitm tarihine ve yer ad-arma dair bir tartışma açılmıştı.8 Bu yazitm okunaklüığmm değişik de-ğerlendirmesi onun doğru deşifrajmm güçlüğünü göstermektedir. Bir tarafta J. Schubert "güçlükle okunan",9 öbür tarafta ise A.M. Şçerbak "umumi-yetle kolay okunan"10 diye yazmıştır. Ulaangom yazıtmı yazdıran (veya yazan) kişinin adını ben Boğaz yerine Bars okumak istiyorum. L. Râsonyi'nin araştırmalarma dayanaraku, kişi admın Boğaz olması mümkün olsa dahi, burada bunu okumak her halde yanlıştır. Ilk önce sonuncu harfi -z değil, -s (yahut-ş) okumak iâzımdır.12 Bundan başka boğaz kelimesinin Uygurca şekli olarak boğuz beklenirdi. Ben bu kişinin admı Bars Tigin olarak okuyorum.
Yazıttaki yer adlarmm okunuşlarınm hepsi, tatmin edici değildir. Bir durumda bu iddiayı kesinlikle tespit edebiliyorum. Şçerbak, beşinci ve altmcı satırları Boluçu-ögüz(ta) altım okuyup "Bolçu nehri" olarak terciime etmiştir.
Runik yazıtlarda geçen Bolçu nehri ile mukayese kendiliğinden anlaşılıyor. Ancak bu okuyuşun doğru olmadığı, Japonya'da yayımlanmış bir kitap kapa- * ğındaki faksimilede 13 açıkça görülüyor. Boluçu yerine bulun 4'esir" okunmali-dir. Sonu ancak -sj-ş olabildiği için ikinci kelime bence ü/cüş'tür, yani "çok". Şçerbak tarafmdan eklenmiş lokatif ekinin satirda yeri yoktur. Bunun gibi kisa bir metinde yazarm önemli bir eki unuttuğunu kabul etmek yersizdir. Bu üç kelimeyi, şu şekilde okumak istiyorum : bulun üküş aldım "esir, çok altım".
Ulaangom yazitmm tarihini 8. yüzyılm başlangıcına koymak için önemli bir delil Türgiş okuyuşudur, fakat üçüııcü harf, ancak yd olabildiği için bu okuyuş doğru olamaz. Maalesef bu kelinıenin gerçek okuyuşunu bulamadım.
Son oiarak, yazıtta geçen tolun yılkı üzerinde de durmak istiyorum.14 Bu satirda iki kelimenin var olduğu doğrudux% fakat birinci sözün sonu ve ikinci kelimenin başiangıcı eksiktir. Yılkı "yila ait" okuyuşuna mani olan sebep, sonunda belli bir wdw buluninasidir. Bundan dolayi [a]Z&w "hepsi" okunuşu en muhtemel olan şekildir.
Ancak iki durumda yeni çözümler aunabilmeme rağmen yazıtın bütün yer adlarmm okunuşlarınm şüpheli, hatta bir çoğunun da yanlış olduğunu sanıyorum. Bu yazit yeniden dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Bundan dolayi şimdiye kadar yazıttan çıkardmış tarihî sonuçlar da büyük bir dikkatle kullanılmalıdır. Bu itirazlara ragmen Ulaangom yazıtı, Uygur yazısıyla ya-zılmış en eski Türkçe metinlerden biri olabilir. Hangi devirde yazılmış oldu-ğunu tespit etmek zordur, ve şimdilik çözülemez gibi görünmekle birlikte 708 ile 712 tarihleri arasmda yazılmış olamaz.
Doğu Türkistan'da, Tuyuk'taki Buddhist manastirmi onarmak için Uygur yazısıyla yazılmış yazıtın fotokopisini Huang Wenbi önceden yayımla-mıştı.15 Metin ise ancak 1976 yılında Ş. Tekin tarafmdan yayımlannııştır.16 Okuma güçlüklerine bakarsak, Ş. Tekin'in yayimi toptan başarılı oiarak de-ğerlenebilir. Orijinali yok olduğu için yayımlanan foto yegâne kaynak duru-mundadir.
Burada bir mesele iizerinde durmak istiyorum. Bu yazıt, Ş. Tekin'e göre, 767 ve 780 yillan arasmda yazılmıştır. Yazıtın sonunda zikredilmiş olan ki-şiler ile meşhur kazık yazıtlarında geçen lıükümdar unvanlarmın aynı olma-sma dayandığı için Tuyuk yazitmm tarihi Ş. Tekin'e göre bellidir. Kazik ya zitlari ise, J. Hamilton ve L. Bazin'e17 göre 10. yüzyıla aittir. T. Moriyasu'ya göre de18 11. yy.'m başlangıcmda yazılmıştır.
Daha önce belirttiğim gibi, diğer yazıtlar, Moğol devrine aittir. Her üçü de çok dilli kitabelerdir.
Bunlann en eskisi Suzhou'daki darugacmin adina 1326 yılında yazılmış Çin-Uygur yazitidir. P. Pelliot ve L. Hambis'in çeşitli calismalarmda19 sik sık zikredilmiş olan yazıt, şimdiye kadar yayımlanmamıştır. Halen T. Mori-yasu bu yazıtı yayima hazirlamaktadir. Geng Shimin, iiç yıl önce onun Çince çevirisini yayınılamıştı. 20 Bu yazıtın değeri, ancak yayımlandıktan sonra söz konusu olabilir.
Gansu vilâyetinde bulunan Wu-wei (Liang-shou)den kuzeyde, 1933 yi-bnda bulunmuş olan dikili taş, Koço'nun Uygur ıdukkutlarmın faaliyetlerini Öven Çince ve Uygurca metinleri ihtiva eder. Sonra da göreceğimiz gibi, bu yazıtm tarihî değeri yüksektir. Yazıt, Çin-Japon harbinde yıkımdan korunmak gayesi ile 1943 yılında, gömiilüp saklandığı ve şinıdiye kadar da bulunama-dığı için o zaman Huang Wenbi tarafmdan yaptırılmış kopyalar yegâne kay-nak durumundadir. O da 1964 yılmda yazıtm fotokipisini yayımlamıştır. 2X 16 yil sonra ise5 Geng Shimin, yazitm Uygurca metinleriyle Çince tercümesini yayımlamıştn*. 22 Bir yd sonra da J. Hamilton'la birlikte kısmen düzeltilmiş bir metin ve Fransızca çevirisi verilmiştir. 23 Bu son yayimda daha iyi foto-kopilerin bultmmasi dolayısıyla yazıtı okumak bixaz kolaylaşmıştır.
Bu bakımdan bazı yerler için yeni okuyuşlar teklif edebiliyorum. Bunlari sunmadan önce yazıtın tarihî değeri iizerinde durmak istiyorum.
13. yy. da yaşayan Uygur idukkutlannm adlari, daha önceleri ancak yabancı kaynaklardan biîinmekte idi. Şimdi ilk defa olarak onlarm Uygur yazısıyla yazılmış şekilleri ortaya çıkmaktadır. Ornek olarak, Barçuk'un oğ-lunun Çince Ma mu la şekline Uygurca Mamurak uymaktadir. 24 Yine Çince He chi ha er ise daha önce açıklandığı gibi Koçğar^ yani "koç" olarak yazitta geçer. 25
1975 yilmda, Uygurlarm başkenti Koço, Duva ve Buzma^nm emri altin-daki kitalar tarafindan alti ay sure ile kuşatılmıştır. Reşidüddin ikinci kuşa-tanm admı Buzma olarak veriyor. 26 Buna karşılık Çincede Bu si ba27 ve Uy-gurca da Busba şeklini buluyoruz. 28 Buzmcfnm. etimolojisi belli olduğundan TLeşidüddin in şekline güvenilebilir. Belki Uygur yazarı, burada Çince telâf-fuzu takip etmiştir. Kuşatma olayları Çince kaynaklardan hep malûmdur. Bu bilgilere Uygurca şiirdeki satırlar güzel bir ilâvedir. Örnek olarak, şu dört-lüğe bakalım :
alku il bodun açıp kÖrüp artürü sâvinişip
alıp ol bitigni açturu ünişip
atlğ yüüzlüg bag bagat barça yığılışıp
ayıklığ tngrikan-kâ ınça tip ödüg birdilar (II, 6-9)
"(Mektubu) açıp bakarak bütün halk çok sevinip bu mektubu alıp açtırıp bepsi çıkıp adlı ile ünlüler ve begler bepsi toplanıp uğurlu Tengriken'e böylece arz ettiler."
Ayıklığ tngrikân deyimini J. Hamilton doğru olarak "venere souverain celeste" 29 diye çevirmiştir. Sözlükte ayıkhğ ayağhğhn varyantı olarak izahma karşılık ayıklığ han boiğu (IV, 51) "destine a devenir FEmpereur qui tient la promesse"30 olarak tercüme etmiştir. Kâşğarh Mahmud'un divanında ayik "söz verme" kelimesi geçer. 31 G. Clauson'un da belirttiği gibi, 32 ayik "söz verme" ve ayığ "emir" arasinda farki anlamak zordur. Buradaki ayiklığ sözü, hiç bir suretle ayağlığhıı varyantı veya yanlış yazdışı değildir. Aynı deyim Temür adlı Moğol imparatorunun hürmetine yazılmış şiirde geçer : ayıklığ hanlar ulağı "emirli (uğurlu?) banlarm sırası".33 "Uğurlu" manasma gelen ayıklığ sözü bugün bile San Uygur lebçesinde kullanılmaktadır. 34 Bu mana bir Han'a lâyık ve güzel bir lâkaptır.
Bu dörtlüğe göre, Uygurların sosyal yapısı aneak genel çizgileriyle belli oluyor : üst tarafta "adlı" ile "baylar", başka tarafta halk. Buradaki bagât
kullanılışı da bu kelimenin doğru bir şeklinin var olduğunu gösteriyor. Daha once L. Ligeti'nin belirîtiği gibi, bagad yaıılış olacaktı.35
Çok önemli, maalesef ancak kismen saklanmış başka bir dörtlük şudur :
bokuk tözlüg pundarik çâçak tag (?) tigin bag
burhan tuğmış koço il-ingd [ ]
bulunka birmiş üçün [ ]
bo ağız birla sözlâp [ ] (II, 30-33)
Bu kez biitiin dörtlüğü çevirmekten vazgeçerek ancak bir kaç söz iizerinde duralım. Ornek olarak, bokuk tözlüg lıakkında J. Hamilton şöyle yazıyor : "de la souche de Boquq", fait allusion, bien evidemment, au celebre Boquq Qayan, fondateur de la dynastie des Ouigours Occidentaux, dont la princesse etait descendue." 36 Çince yazıtmda geçen Udan Bugu (kağanya işaret, teklif ettiği teşhis için kâfi değildir. Belki bu deyimde bokuk "gonca" bir ad değil, lotüs çiçeğinin özelliğini karakterize etnıek için kullanılmıştır.
Burhan tuğmış koço ifadesini "Buddha'nm doğduğu Koço" diye tercünıe etmelidir. Bununla ilgili Çin rahibi Şüenzang ile Hintli bir rahip arasmda bi-rincisinin Çin'e dönüşü hakkmda sürmekte olan tartışma37 akla geliyor. Kısaca, Buddha, doğduğu ulus Hint olduğu için, Hintli rahip Şüenzang'a Hint'te kalsın diye nasihat verdi. Bu tartışnıanın arka plânında "Buddha'-nın doğduğu Koço" deyinıi Uygurlarm mütekebbir bir beyanı olacaktı, fakat belki de ancak Buddhizm'in derin nüfuzunun bir nişanıdır.
Yazıtta On Uyğur adına ancak bir kez rastlanıyor (III, 47). Bu belgeye göre, şinıdiye kadar bu etnoninıin kesinlikle hangi zamana ait olduğuna iliş-kin daha çözülmemiş sorusuna, "özel bir devre bağlamlmaz" şeklinde cevap veriyor. J^eşidüddin^de On Uyğur deyiminin geçmişte kalan olay için kullanıl-ğını düşünürsek, bu yazıtta geçen ıstılahı, çağdaş kuîlamlış olarak, yani Moğol devrine ait olarak kabul edebiliriz.
Sonuncu örnek olarak şu dörtliik üzerinde duralım :
puruş-a-lar bâgdin-i t(a)mür buka [ ] ta pundarik çâçâk tâg arığ körkla torçisman ağa-ta buyan-lı bilgâ' biligig bir tag tükal tâginmiş budaşiri atlğ aduruk tigin törüdi (IV, 31-34)
"Kişiler sultanı (olan) Tamiir Buka'dan (ve) Pundarika çiçeği gibi an (ve) güzel Rdo-rje sman Ağa dan Punya ile Prajna'ya aym suretle büsbütün sahip (olan) Budaşiri adlı seçkin prens doğdu."
Eksik yerler için teklif ettiğim sözler hem şiirlerin metrik yapısı, hem de tarihî olaylar bakimmdan uygundur. L. Hambis'in araştırmalarına göre38 1323 ve 1329 arasmda idukkut olan Tâmür Buka ile Rdo-rje sman Ağa adlı eşinin tek bir oğlunun olduğu bilinmektedir. Omın adı BudaşirVdir.
Yazıtın son kısmı, yani kolofonu özellikle zorluklarla doludur. Sonuncu satmni ben şöyle okuxnak istiyorum :
kdkci kork-a ıçanu bitiyü [tagindim]
"Ben, Kâkâ (?), korkarak sakmarak yazdim."39
Aynı deyim Altun Yaruk'un beşinci bölümünün manzum ifade edilmiş bir varyantmm önsözünde geçmektedir :
qorqa y[ı]çanu kiki sişi murkim-ni b[ilip]
"Korkarak sakmarak ben, Kiki (?) sişi (?), cehaletimi b[ilip]"40 Yaza-nn adı açık değildir. DÖrdüncü harf, yd değil, açıkça tazılmış bir elif olduğu için, J. Hamilton'un yeni okuyuşu her lıalde doğru olacaktır. Kaka ile Kiki ve öte yandan Çince K*uei k^uei arasmdakî miinasebetler 41 gelecekte de araş-tırılacak bir problemdir.
Son olarak, Juyongguan yazıtınm üç noktası üzerinde düşüncelerimi sunmak istiyorum. Uzun zamandan beri Pekin'den kuzeyde bulunan Juyong geçidindeki yazıtlar araştırıcılarm dikkatini çektiler. 42 Bu yazıt tarih bakimmdan az Önemli olmasına rağmen Moğol devrindeki genel kültür gelişmesi bakımmdan çok ilginçtir. Bu yapının inşasmı öven şiir, Çince, Tibetçe ve Mo-ğolca yanmda hem Tangutça hem de Uygurca yazünıış olması bakımmdan Önemlidir. Yazıtlarm Uygurca kısmı fena bir halde muhafaza olunmuştur. R. Bonaparte daha geçen yüzyılm sonunda yazıtların faksimileriui yayımla-dığı halde, Uygurca yazıtm ilk ciddî çalışması A. Fujieda tarafından J. Murata'nın hazırladığı kitapta yayımlamıştır.43 Daha sonra da K. Röhrborn ile 0. Sertkaya yeni yayımı yapmışlardır. 44
Zikredeceğim üç noktadan birincisi olarak, şiir yapısına dair düşüncem şudur : Röhrborn ile Sertkaya'ya göre, misralarda Fujieda'nm yazdığı gibi, genel olarak 15 hece var olduğu yanlış olmalidir : "Wir zahlen aber in den meisten Versen 16 Silben".45
Yazittaki tarn olarak muhafaza olunmuş 83 mısraın hece sayılarına göre bu istatistiği verebiliyorum :
hece sayıları 12 13 14 15 16 17 19
mısra sayıları 4 21 14 26 16 1 1
yüzde 4,8 25,3 16,9 31,3 19,3 1,2 1,2
Böylece misralarin en çoğunun 15 geceli olduğu açıktır. Şiir yapısı bakımm-dan misradaki iki kelime arasmdaki ünlüler birbirine geldiğinde bu iki hece tek bir hece sanilir. 46 Bu usulii hesaba katarsak, 15 heceli misralarin sayisi daha büyük, yani yüzde kırka yakin olacaktir. Her halde Uygur şâiri Tibetçe örneği esas almıştır. 47
94. satırdaki ikalayü sozü hakkında Röhrborn ile Sertkaya soru işaretiyle "Wir sind nicht glücklich iiber dieses Flickwort. Sollte unserem Dichter hier die Luft ausgegangen sein?"48 diye yazddar. "Yeniden" manasmi taşıyan kelimenin doğru şekli ikilayü olmalıydı, fakat k — elif yazılışı açık olduğun-dan böyle okunulmaz. Bundan dolayı ben igalâyü okumak istiyorum : igala-fiili burada "birine bakmak" manasmi taşıyıp başka bir belgede geçen örneğe benziyor. 49
Koîofon kısmı olağanüstü yıkık olduğu için sonuncu satin okuyup eksik kelimeleri doldurmak çok zordur.
PTWSTV bod(i)s(a)t(a)v olarak izah edilmiştir, fakat bu şekil pwtsyny veya pwfsyry, yani Budaşiri şeklinde de okunabilir. 50
SYL'TQ'Y yerinde silavanti "rahip" okunmali, bu kelime Sanskritçe si-lavat 'dan geliyor, 51
Fujieda'nm yazdığı gibi, çi çing Çince hükûmet dövizi'dir. 52
'YNVR'ZYRY - tercüme edilmemiş bir söz — doğru bir okuyuş olamaz, belki inyanaşiri, yani Jnânasrl adı olarak okunabilir. 53
Son olarak, S'LY yerinde şila okumali. Bu kelime sık sık kişi adlarmda geçip, şali kelimesi ile hiç ilgisi yoktur. 54
1 S. Tezcan, "Türklerde yazı kiiltürünün başlangıcı ve gelişimi," Harf Devriminin 50. yili Sempozyumu, Ankara 1981, 41-42.
2 V.A. Lifşic, Sogdijcy v Semirec'e : lingvisticeskie i epigraficeskie svideteFstva, Pis'-mennye pamjatniki i problemy istorii i huTtury narodov Vostoka. XVI godicnaja naucnaja sessija LO IVAN SSSR, Cast' 1 (2), Moskva 1981, 76-85.
3 F.W.K. Müller, Ein iranisches Sprachdenkmal aus der nördlichen Mongolei, SPAW,
1909, 726 ff.
4 B. Ögel, Sino-Turcica, Taipei 1964, 120. 5 Shi ke shi liao xin bian cilt. 17, Taipei 1977, 12887.
6 Y. Rinchen, '"Melanges archeologiques", Central Asiatic Journal,, 4 [1959], 292 (foto), 290: "C'est le premier monument de Fecriture ouigoure trouve en Mongolie."
7 A. M. Scerbak, "Nadpis' na drevneujgurskom jazyke iz Mongolii", Epigrafika Vostoka XIV [1961], 23-25.
8 S.G. Kljastornyj, "K istoriografieeskoj ocenke ulankomskoj nadpisi", Epigrafika Vostoka XIV [1961]., 26-28; L.N. Gumilev, i4Po povodu interpretacii ulankomskoj nadpisi", Sovetskaya Arheologija 1963/1, 295-298; S.G. Klyastorniy, Po povodu interpretacii ulan-komskoy nadpisi (pis'mo v redakciju)", Sovetskaya Arheologija 1963/4, 292-293.
9 J. Schubert, Ritt zum Burchan-chaidun, Leipzig 1963, 207.
10 A.M. Sçerbak (bk. not 7) 23.
11 L. Rasonyi, "Kuman özel adlan", Turk Kültürü Araştırmaları, III-VI [1966-1969], 96.
12 Bk. s. 5 üküş.
13 E. D. Philipps, Mongori ski [History of the Mongols], (Ingilizceden çevrilmiş), Tökyö 1976.
14 S.G. Kljastornyj (bk. not 8) s. 26. tolun yilqi deyimi başka kaynaklardan bilinmiyor, bk. L. Bazin, Les calendrier lures anciens el medievaux Lille 1974.
15 Huang Wenbi, Tulufan Kao gu jU Kao gu xue nr. 3, Peking 1954, levha 99.
16 Ş. Tekin, "Die uigurische Weihinschrift eines buddhistischen Klosters aus den Jahren 767-780 in Tuyoq'% Ural-Altaische Jahrbücher 48 [1976], 225-230.
17 L. Bazin (bk. not 14), s. 318 v.s.
18 T. Moriyasu, Uiguru to Tonko [Uygurlar ve Dunhuang], Tonkö, cilt 2, Tokyo 1980, 331-338.
19 Ornek olarak, L. Hambis, Yuanche CVII, s. 58 not 3.
20 Geng Shimin, Chinese Translation of the Uighur Inscription on the Backside of the Tablet [Çince], Minzu Yanjiu 1979/1, 79-80.
21 Huang Wenbi, Wenwu 1964/2, 39 sayfadan sonra.
22 Geng Shimin, "A Study of the Stone Tablet in Uygur Script About the meritorious services of Princes of Gaochang", Kaogu xuehao 4/1980, 515-529.
23 Geng Shimin, J. Hamilton, "L'inscription ouigoure de la stele commemorative des Iduq Qut de Qoco", Turcica 13 [1981], 10-54.
24 Bk. Geng / Hamilton (bk. bot 23), s. 32.
25 B. Ogel, Sino-Turdcd, s. 14.
26 Raşid-ad-din, Sbornik letopisej, cilt II, Moskva-Leningrad 1960, s. 93.
27 F. W. Cleaves, "The Sino-Mongoîian Inscription of 1362 in Memory of Prince Hindu", Harvard Journal of Asiatic Studies 12 [1949], s. 50, not 92.
28 Geng / Hamilton (bk. not 23) s. 32.
29 Geng / Hamilton (bk. not 23), s. 27
30 Geng / Hamilton (bk. not 23), s. 30.
31 B. Atalay, Divanü Lûgat-it-türh DizinU Ankara 1943, s. 54.
32 G. Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish? Oxford 1972, s. 270b.
33 A.v. Gabain, Dte Drucke der Turfan-Sammlung^ SDAV, KL f. Spr., Lit. u. Kunst Jg. 1967, Nr. 1, Berlin 1967, s. 20, satir 4.
34 S.E. Malov, Jazyk zeltych ujgurov, Alma-Ata 1957, s. 13b.
35 L. Ligeti, "A propos d'un document ouigour de l'epoque mongole", Acta Orientalia Academiae Scierüiörum Hungaricae 27 [1973], s. 8: "La lecon [yani bag (â) d] est adoptee unanimement par tous les editeurs, mais elle reste sans autorite. C'est un hapax legomenon, et fort probablement nous n'avons la qu'une erreuer de scribe."
36 Geng / Hamilton (bk. not 23), s. 35.
37 A.v. Gabain, Die uigurische Ubersetzuııg der Biographie Hüentsangs. I. Bruchstücke des 5. Kapitels, SPAW., 1935, 151-180.
38 L. Hambis, Le chapitre CVIII du Yuan che^ Leideıı 1954, s. 132.
39 Geııg / Hamilton (bk. not 23), s. 31: "Moi, Kâkâ Qorya Incü" Özel ad olarak çevrilmiş-tir.
39 P. Zienıe, Buddhistische Stabreimdichtmıgen der [Jiguren. Berliner Turfantexte XIII, Berlin (basılmakta), metin 13. 36.
41 Geng / Hamilton (bk. not 23), s. 44-46; ayrıca P. Zieme, K. Kudara, Uigurugo no Kan-muryöjukyö^ Kyoto 1982.
42 W. Radloff, "Note preliminaire sur Pinscnption de Iviu-yong Koan: Troisieme partie: Les inscriptions ouigoures"; Journal asiatique 9,4 [1894], 546-550.
43 J. Murata, Kyoyö-kan, Kyoto 1955-1957.
44 K. Röhrborn, O, Sertkaya, "Die alttürkische Inschrift am Tor-Srupa von Chii-yung-kuan'% Zeitschrift der Deutschen Morgenlândischen Geselhchaft 130 [1980], 304-339.
45 Röhrborn / Sertkaya (bk. not 44), s. 311.
46 V. Zirmunskij, Introduction to Metrics. The Theory of Verse., London, The Hague, Paris 1966, s. 179-180.
47 J. Murata (bk. not 43), s. 339.
48 Röhrborn / Sertkaya (bk. not 44), s. 336.
49 P. Zieme, "Uigurische Steuerbefreiungsurkunden für buddhistische Klöster", Aitori-entalische Forschungen 8 [1981], s. 254-255.
50 Bu özel ad Yuan kaynaklarmda sık sık geçer. Her halde bu söz Sanskritçe BuddhasrV-den geliyor.
51 P. Zieme (bk. not 49), s. 249.
52 J. Murata (bk. not 43), s. 278 (cilt I).
53 L. Hambis, Yuanche CVIII, s. 76, 78. ^ Bk. not 51.
<div align="center">
Уважаемый пользователь, вам необходимо зарегистрироваться, чтобы посмотреть скрытый текст!
Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: