Islam Mutefekkirleri ile Garb Mutefekkirleri Arasinda Mukayese

Цитата:

İsmail Hakkı İzmirli
1868-1946

h1285 de İzmir'de doğdu. Babası Yüzbaşı İzmirli Hasan Efendi, Annesi Kandiyeli Hafized hanım.
İlk ve Orta Tahsilini İzmir'de yaptı. İkiçeşmelik İbtidai Mektebi'ni ve Rüştiye'yi bitirdi. Babasının Amcası Ama Hafız'dan Qur'an Hıfzını tamamladı. Medrese Dersleri'ne devam etti, Kamil Efendi'den Farsca okudu. Bu arada Şazeli Tarikatı’ndan da İcazet aldı. Rüşdiye'yi bitirdikten sonra bir süre İzmir'de Farsça Muallimliği yaptı. Ahmed Asım Bey Adlı bir Zat'tan 10 Yıl Tasavvuf Dersleri aldı.

İstanbul'a geldi ve Yeni açılan Daru’l- Muallimi Aliye'ye girdi ( 1892). Aynı zamanda Şakir Efendi'nin Yavuz Selim Camii'ndeki Dersler'ine Devam etti ve Hadis İcazeti aldı. Daru’l-Muallim’i Birincilikle bitirdi (1894). Maarif Nazırı Rüşdü Paşa, İzmirli'nin İstanbul dışına gitmesine Razı olmadı. Mercan İdadisi'ne Din Dersleri Tarih ve Ahlak Hocalığı'na Tayinini yaptı, Çocuklarının Hocalığını da ona verdi. 1895 de Nakşi Şeyhleri'nden Lüleburgaz Qadısı Süleyman Necati Efendi'nin Kızı Nuriye Hanım'la evlendi ve Kayınpederi'nin Vefa'daki Evine yerleşti. [1]

1908 de çıkmaya başlayan Sıratı Müstakim Ekibi'ne katıldı, daha sonra Sebilürreşad Adıyla yayımını sürdüren Mecmua’da pek çok Yazısı çıktı, özellikle Tartışma ve Cevap Türü Yazılarını burada neşretti.

Mülkiye Mektebi'nde Arapça, Kelam, İslam Tarihi, Fıkıh Usulü, Mecelle ( 1904-08): Daru’ş-Şafaka'da Mantıq, Kelam, İslam Tarihi, Daru’l-Funun’un İlahiyat'ta Fıqıh Usulu, İlmi-Hılaf, Hikmeti-Teşri, Siyer, Arap Felsefesi, Hadis ve Hadis Tarihi, Fıqıh Tarihi, İslam Tarihi, Daru’l-Funun Edebiyat'ta Felsefe, Felsefe Tarihi, İslam Felsefesi, Mantıq, Metafizik, Arap Edebiyatı ( 1911-15); Mektebi Hukuk'da Fıqıh Usulu; Sahnı Süleymaniye'de Felsefei ilmi-Hilaf, Hikmeti Teşri; Medresetü'l-Mütehassısın'de İslam Felsefesi Tarihi, Metafizik, Dinler Tarihi, Medresetu'l-Vaizin'de Kelam, Felsefe, Dinler Tarihi, İstanbul Üni. Edebiyat Fakultesi’nde ( 1933 den sonra) Hadis ve Tefsir Tarihi, Müslüman Türk Alimleri Dersleri okuttu. Ordunaryus Prof.luğa yükseldi.

İzmirli bu Hocalıkları yanında İdarecilikler ( Daru’ş-Şafaka, Daru’l-Muallimin, Daru’l-Funun İlahiyat ve Edebiyat, Medresetu'l- Mütehassısin, İÜ İslam Tetkikleri Enstütüsi.. Müdürleri) ve birçok İlmi Komisyon'da üyelikler ( Maarif Nezareti Teftiş ve Muayene Heyeti, Medreseler Teftiş Heyeti, Daru’l-Hikmetil- İslamiyye, Maarif Nezareti Tedkiki Kütub, Istılahatı İlmiye Encümeni, Şeriye ve Evkaf Vekaleti Tedkikat ve Telifatı İslamiye Heyeti...) de bulundu.

1932 ve 1937 de yapılan Tarih Kongreleri'ne İştirak etti, Tebliğler sundu, Tartışmalar'a katıldı. 1939 da Emekli'ye ayrıldı. İslam Ansiklopedisi’ne Tepki olarak düşünülen İslam Türk Ansiklopedisi'nin İlim Heyeti Başkanlığı'nı yaptı ve bu Ansiklopedi'ye birçok Değerli Madde yazdı ( 1940,46). 8 Aralık 1944 te Kadıköy Halkevi’nde kendisi için bir Jubile yapıldı. 3700 Ciltlik Kütüphanesi ve basılmamış Eserleri Süleymaniye Kütüphanesi’ne vakfetti.

31 Ocak -1 Şubat Gecesi Ankara'da Vefat etti, 2 Şubat da Cenaze Namazı Hacıbayram Camii’nde kılındıktan sonra Cebeci Asri Mezarlığına defnedildi.

Arapça, Farsça, Fransızca, Rusca, biliyor. Annesinden de Rumca ve Latince öğrendi. İsmail Kara’nın İslamcılar arasında saydığı İzmirli’nin İslamcılık Yorumları tartışmalıdır.

A.S.Ertürk onu ve Şemseddin Günaltay’ı Osmanlı'da görülen İslamcı (o Selefi/ Modernist olarak adlandırır) Akımın iki Damarından 1. Olan Batı Pozitivizm’inin, Adaptasyonu olarak sayar ve zamanla laik-reformcu bir Çizgi'ye oturtur.[2]

Eserleri:

Раскрыть

-Yeni İlm-i Kelam [3]

-Miyaru'l-Ulum, [4]

-Mantıki Tatbiki ve Fenn-i Esalib, [5]

-Kitabu'l-İfta ve'l-Qaza, [6]

-İlm-i Mantıq, [7]

-Hikmet-i Teşri, [8]

-Usul-i Fıkıh Dersleri, [9]

-Arab Felsefesi, [10]

-Fenni Menahic, [11]

-Muhtasar Felsefe-i Ula, [12]

-Mizanu'l-İtidal, [13]

-Felsefe Dersleri , [14]

-İlmi Hılaf, [15]

-Siyeri Celilei Nebeviyye, [16]

-Gaziler'e Armağan, [17]

-Muhtasar ma ba'de't-Tabia, ( Metafizik, ts).

-Felsefe-Hikmet I ,(İlmun Nefs, [18]

-İslam'da İlk Tercüme, [19]

-Muhassalu'l-Kelam ve'l-Hikme, [20]

-Felsefe-i İslamiyye Tarihi, [21]

-Ihvan-ı Safa Felsefesi, [22]

-Mulahhas İlm-i Tevhid, [23]

-Ebu Bekir Razi ve Felsefesi, [24]

-el Cevavu's-Sedid fi Beyanı Dini't-Tevhid ,[25]

-İslam Felsefesi Tarihi I, [26]

-Din Dersleri, [27]

-Mustasvife Sözleri mi, Tasavvuf'un Zaferi mi- KHkkın Zaferleri, [28]

-Yahudilik, Hristiyanlık, Müslümanlık, [29]

-Arab Filozofu el-Kindi, [30]

-Dürzi Mezhebi, [31]

-Meani-i Qur'an, [32]

-Müslüman Türk Hukuku ve Dini, [33]

-Müslüman Türk Filozofları, [34]

-Şark Kaynakları'na Göre Müslümanlık'tan Evvel Türk Kültürü'nün Arap Yarımadası'nda İzleri, [35]

-Altınordu Devleti Tarihi'ne Ait Metinler; T. Hausen'den Ter. ve Tenkitler, [36]

-İslam Müfekekkirleri ile Garb Mütefekkirleri Arasında Mukayese , [37]

-Tarihi Qur'an, [38]

Daru’l-Funun İlahiyat Fakultesi Mecmuası’nda "İslam'da Felsefe Cereyanları" Anabaşlığı altında yayınlanan kitaplaşmamış Makaleleri yaklaşık 600 Sayfa civarındadır ve Çalışmalarının en Önemli Verimleridir. ( 1927-29). Bu Mecmua’dan başka Daru’l-Funun Edebiyat Fakultesi Mecmuasu, Sıratı Mustakim, Sebilürreşad, Cerideyi İlmiyye, İslam Türk Ansiklopedisi (birçok madde) bu Ansiklopedisin Mecmuası, Mihrab, Selamet gibi Dergiler'de ve İkdam, Tasvir, Ulus Gazeteler'inde birçok Makalesi yayınlandı.





[1] Nuriye Hanım'ın 1907 de Vefatı üzerine Kadıköy'de Mütevelli Aziz Efendi'nin Kızı Kadriye Hanım'la ikinci Evliliğini yaptı.

[2] Ertürk, A.S, Dünya ve İslam Dergisi, 1990 Yaz Sayısı.

O’na göre 2.Damar Geleneksel İslam Kültürü'nü kurtarmaya çalışırken, giderek Köktenci bir Tutum'a yönelen Akif, Babanzade’lerin Akımıdır.

[3] 1923-1924, 2 Cilt, Sabri Hizmetli tarafından Latin Harfleri'yle basıldı, 1981. Yeni İlmi Kelam’dan:: İslam Akaidini savunmaya çalıştı. Pozitifist ve Materyalist Fikirler'e karşı Aristoteles ve Mu'tezile Eleştiri'yle Dolu Kelam nasıl Münakaşa edebilirdi? O şöyle der:

"Son Asırlar'da Batı Felsefesi Memleketimize girmekle, Kelam İlmi tabiatıyla Yetersiz kalmıştır, Kelam İlmi’ne, bugünkü Zihniyete göre yeni bir Şekil vermek Zaruret halini almıştır."

[4] 1897,

[5] 1909,

[6] 1910,

[7] 1911,

[8] 1912,

[9] 1913,

[10] 1913,

[11] Metodoloji, Mantık, 1913,

[12] Philosophie premiere, 1913,

[13] 1913,

[14] 1914,

[15] 1914,

[16] 1916,

[17] Harbiye Nezareti’nin emriyle yazıldı, 1916,

[18] 1917,

[19] 1919,

[20] 1920,

[21] 1920,

[22] 1921,

[23] 1922,

[24] 1922,

[25] 1923, Angilikan Kilisesine Cevap Adlı Eserinde Aklın değeri üzerine şöyle yazar: s.60, 184: "İslam Dini Aqla hitab eder. Basirete Nur verir, Qalb'in üzerindeki yoğun perdeleri kaldırr, kalbi fasid akıdeler zincirinden, batıl hurafeler kösteğinden kurtarır. İslam yaratıcıyı tanıttı, Tevhid’in delillerini ortaya koydu. Bu sayede akli-selim sahipleri Allah'ın sıfatlarından vacib, caiz ve müstahil olanlarını bildi. Dini Muhammedi Allah ile kulu arasına giren perdeleri, kahinleri, din adamlarını ve aracıları ortadan kaldırır.

Dini İslam Davet ettiği şeyi delille ispat eder.. İslam, halkın büyüğünü, küçüğünü, avamını ve havassını şuna davet eder: Siz akıl ve fikrin irşad ettiği hususlarda düşünmek ve anlamak için Allah'ın akıl ve fikirle şereflendirdiği insanlarsınız. Maddi alemi anlayın fakat Adil şeriatin ve kamil, faziletin hududunda durun. Yaratanınızı akıl ve fikirle bulun.. İşte islam akla bu kadar itina etmiştir.

İslam dini talim, terbiye, tefekkür ve ictihadla aklı koruduğu gibi, akla zarar veren veya aklı izale eden şeylerden de düşünceyi korur. İlk nazil olan ayetin "oku" diye başlaması İslam'ın akla, ilme, marifete ve düşünceye verdiği önemi gösterir. Aynı hitapta kaleme işaret edilmesi bunun diğer bir delilidir. Dini İslam bir akıl, fikir, burhan, delil ve nazar dini olduğu için akli düşünce en mühim bir esastır. İslam’ın temeli olan Tevhid’de akli nazar umdedir. İslam bütün hükümlerinde akla hitap eder. Müslümanlıkta akıl ile nakil daima muvafıktır.

İslam dini bir çok ayetlerle insanları tekekküre, tezekküre, itibare, tedebbüre, teakkule ve tefehhüme davet eder. Nazar ve tefekküre ait ayetlerin sayısı 500 den fazladır. İslam akıl nurunu söndürmez, basiret meşalesini köreltmez. Aksine düşüncetyi kuvvetlendirir, fikri düzeltir, akla rehner olur, ulaşamadığı hakikate aklı aydınlatır, göremediği zarar ve tehlikelerden onu kurtarır, akıl için ilahi bir kandil olur, onu nurundan faydalandırır.

İslam, akıl ve fikri taklid zincirinden kurtararak hem his ve tecrübe ile hem de akıl ve muhakeme ile fikre revac, kalbe inkişaf verir. Bilumum haklara ehil, vazifelerle mükellef olmanın şartı akıldır. Aklı eksik olanın ehliyeti ve salahiyeti de noksan olur. İslam, fikre meşru bir dairede istiklal bahşetmekle hakkı, delil ile arar. İstiklal-i fikir ise eksik bir akılla olmaz. Fikir istiklaline sahip olanlar akıllarını doğru ile yanlışı, faydalı ile zararlıyı tanımak ve ayırd etmek hususunda kullanırlar. Fikren müstakil olan insan hakkı, tam ve kamil manada bie serbesti içinde arar.

İslami hükümlerde ilme aykırı hiç bir esas, aklın esarete düşmesine sebep olacak hiçbir engel yoktur. Körükörüne taklidi iptal, burhan ve delil arama, sağlam bir temele dayanmayan söulentileri red, islam dininin bir imtiyazdıdır. İslam aklı ve fikri donukluktan ve taşlaşmaktan kurtarmış, başkalarının sultasına teslim etmemiştir."

[26] 1924,

[27] Lİse 1 için, 1925,

[28] Şeyh Safvet Yetim in Tasavvufun Zaferleri adlı Kitabına Cevap, 1925

[29] 1926,

[30] 1926. Abbas Azavi tarafından Arapça'ya Tercüme edildi. Bağdad 1963

[31] 1926,

[32] 1927, Türkçe Kur'an-ı Kerim adıyla 1932, Qur'an’ı Kerim ve Türkçe Anlamı Adıyla 1977

[33] 1935,

[34] 1936,

[35] 1937,

[36] 1941,

[37] Son Eseri, 1944. S.H. Bolay'ın sadeleştirmesi, 1973,

[38] 3. bas. 1955. Bu Eser daha önce Meani'i Qur'an'la birlikta basılmıştı.

İÇİNDEKİLER

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: