Чебер сатырлар нечик тува? (Как рождается поэзия?

04.12.08 | Xurshid


http//photoload.ru/data/3c/1e/4b/3c1e4bd67169b8153e0047536c9f541e.jpg

Чебер сатырлар нечик тува? (Как рождается поэзия?)
Автор: Бадрутдин

Дата издания: 2008

Бадрутдин (Магомедов Бадрутдин Магомедович)


Известный поэт, переводчик, член Союза писателей СССР, автор нескольких поэтических сборников, изданных в разные годы на кумыкском и русском языках.
Отец Абдурагимов Магомед уехал на фронт до его рождения и пропал без вести на фронте.
Бадрутдин окончил школу-интернат на медаль в с. Карабудахкент. Служил в Краснознаменной Каспийской флотилии.
В 1967 г. окончил с отличием Центральную международную комсомольскую школу при ЦК ВЛКСМ в Москве. В 1972 г. окончил филологический факультет Дагестанского государственного университета им. В. И. Ленина и Высшие литературные курсы при Литературном институте им. М. Горького в Москве.
Член Союза писателей СССР с 1977 года. Член Правления Союза писателей РД.
Публикует свои стихи с 1963 года на страницах республиканских периодических изданий на кумыкском языке.
Первую книгу стихов на родном языке "Доля моя" выпустил в Дагестанском книжном издательстве в 1968 году. В том же издательстве в последующие годы вышли его поэтические сборники "Слезы ночи" (1972), "Изатли" (1978), "Медовые корыта" (1980), "Благая весть" (1985), "Письмо к отцу" (1988). Перу Б. Магоме-дова принадлежат книги, адресованные детскому и юношескому читателю, выпущенные Дагестанским учебно-педагогическим издательством: "Шутка зимы" (1975), "Окно в небо (1990).
Стихи Б. Магомедова переведены на русский язык и выпущены отдельными сборниками в Москве издательством "Современник": "Третья красота" (1981), "Тропа" (1988).
Основные мотивы поэзии Б. Магомедова - любовь и преданность земле отцов, готовность к самопожертвованию во имя высоких целей, призыв беречь и охранять родные истоки.
Б. Магомедов впервые перевел на кумыкский язык "Гамлет" и "Макбет" У. Шекспира, которые изданы отдельной книгой. Пьеса "Макбет" поставлена в Кумыкском музыкально-драматическом театре.
Б. Магомедов - лауреат премии журнала "Дружба народов" за 1981 г. (за цикл стихов в переводе П. Кошеля) и дипломант фестиваля германских пьес в СССР в 1981 г. (за перевод пьесы Б. Брехта "Что тот солдат, что этот"). Он - член-корр. Международной академии информатизации, член Международного центра Шекспира в Страдфорде-на-Эйвоне.

Чебер сатырлар нечик тува?


Йырны тувулуву тангны къатывуна парх бере. Бир башлап кёкню къырыйы къызарып, биринчи шавлалар тав башланы оьбюп, терек башларындан таба сыргъалап, япыракъ арадан сюзюлюп, топуракъгъа етишгенде, гюн чыгъагъанда йимик, йырны гюнеши болуп янажакъ гьислер де гьасиретли гёнгюлню, гьаваслы юрекни теренлеринден къарсаламай гётериле...

Аякъ тавушу, къонгурав сеси болмаса да, бир тамаша ону геливюн гьис этесен. Гёнгюлде бишген йыр кагъызгъа салынагъанда о къайсы къалипге къуюлажакъ, биринчи сатырлары нечик болажакъ, ахыры нечик битежек - алданокъ билме къыйын. Гьар устаны, гьар шаирни бир бичими бола. Мен буса, кёбюсю гезиклерде бир шиъругъа байлавлу болуп ташып гелген сатырланы башлап язып туруп, гезигин сонг белгилеймен. Шолай язылгъан шиъру къуйругъундан башланып, къашгъасында битеген кюйлер де бола. Сатырлар оьзлени ерли-ерин савлай шиъру язылып битген сонг таба. Бу шиъруну къалибине ошамайгъан яда оьзге темагъа багъып тартагъан сатырлар, "экини язып, бир эсде" дегенлей, чебер материал болуп айрыла. Оланы гележек язывларынгда къоллайсан.

Бу гезик мен кёп вариантлары бар бир дёртлюкню уьстюнде нечик ишлегенимни гёрсетме сюемен. Ону биринчи сатырлары шулар эди

Топуракъ тазалагъан
Темиридей сабанны.


Башлап оюма гелген шу эки сатыргъа мен онча агьамият бермей къойгъан эдим. Тек мен къойсам да, оьзлер къоймады, мени тартып алып сабанына екди. Энни къайсылай узатайым деп ойлашаман. Айтылмай турагъан сююнчю йимик, мунда не буса да бир зат чы бар, тек не бар? Не болма бола? Кюрчюсю белгили: топуракъ да, сабан да. Сабанчыны келпети гёз алдыма гелди. Къысматын топуракъ булан байлагъан адамны юзю ярыкъ, юреги таза бола. Эки якъдагъылар машгъул болагъан терс ёллар ону къулагъына гирмей. Гьарам савдюгерни аппасы тавушундан, вокзалланы къавгъасындан эсе, сабанчыгъа топуракъны, кимни буса да къулагъына етишмейген сеси артыкъ. Гьар гюн танг булан уьйден ону топуракъны чакъырыву чыгъара. Къысгъасы, сабангъа егилген оьгюзню оькюреген хасияты болмай. Осал иши болмагъан сонг, заманны ва замандашларыны алдында да ону юзю ярыкъ.

Тот къондурмай юрюген
Таласындан заманны.
Топуракъ тазалагъан
Темиридей сабанны.


"Таласындан заманны" - бу тенглешдирив къандырмай. Келпет ачыкъ тюгюл, суратланып, гёз алдынга гелмей. "Заман" деген англавгъа хас зат - узакълыкъ. "Йыллар бою", "оьмюр бою"...

Тот къондурмай юрюген
Боюн бойлап заманны.
Топуракъ тазалагъан
Темиридей сабанны...


Эки тенглешдирив бар, тек герти поэзия талап этеген кюйде тюгюл, байлавлугъу осал. Чалмюк емишлер йимик тюгюл: сюек байлав тюгюл, эт байлав. Сонг да, сабанчыны гьаракаты уьстденсув эсгерилип къала. Тот къондурмай юрюме оьзге касбудагъы адам да бола.

Тот къондурмай юрюген
Боюн бойлап заманны.
Терен салып ер сюрген,
Темиридей сабанны.


Бу вариантны осал ери, йыртылагъан ери недир?

1. Ерни адам сюре, сабан булан. Сабан оьзю сюрюп болмай. Мунда буса адамдан да, сабандан да оьтюп, ерни сабанны темири сюрген деген маъна чыгъа.

2. "Юрюген" деген сёзде де гьаракат ёкъ, ябушув ёкъ. Боюн бойлап юрюмек азлыкъ эте, адам заманны гьар гюнюн, гьар сагьатын ябушуп алагъанда йимик яшама герек бола. Сабанчыны оьмюрю де шолай оьте чи дагъы...

Тот къондурмай ёл алгъан
Боюн бойлап заманны.
Топуракъ тазалагъан
Темиридей сабанны.


Бу варианты онча яман да гёрюнмей. Чатыраш къапия да сакълангъан. Тек "ёл алгъан" деген къатты сёзню "боюн бойлап" деген бош сёзлер йымышата. Сонг да, вариантны гючлю ери - заман деген сёз оьмюрню, яшавну ёлу булан бир мизангъа салынагъанлыкъ. Узакъ ёлда буса, темирге чи нечик де, юрекге де тот къабунар йимик терсине тартагъан гюнлер де къаршы гелмек бар. Адамны багьасы да шо сынавлу гюнден сонг белгили бола чы...

Тот къондурмай ёл алгъан
Чарс боюнда заманны.
Топуракъ тазалагъан
Темиридей сабанны.


Мунда гьар сёз ерли-ерин тапгъанда йимик гёрюнсе де:

1. Конкретность - мугькамлыкъ ёкъ, темирни кертине етишмеген. Гьаракаты бар, адам оьзю ёкъ. Къаралдыны, гёленткиси гёзюбюзге тийсе де, сабанчыны жанлы сураты гёрюнмей. Ону шо суратына къарап, биз ол яшагъан, оьмюр сюрген заманны суратын да гёрме герекбиз. Неге тюгюл де, гьар адамны келпети оьзю яшагъан девюрню бир белгиси, аламатыдыр.

2. Ер сюрюп турагъан сабанны темирине тот къабунмажакъны, топуракъ ону гюзгюню йимик йыртыллатып туражакъны ким де билер. Бу тенглешдирив осал, охувчуну алдында къапуну ачагъан кюй.

Къавшалгъан юзю ярыкъ
Гюзгюсюдей заманны.
Топуракъ йыртыллатгъан
Темиридей сабанны.


Бу гезик де мунда "къавшалгъан" деген сёз еринде тюгюл. Ер сюреген адам, озокъда, къавшалажакъ. Тек бириси якъдан, харшны терен салып айтсакъ, сабанчы талса да, къавшалагъан адам тюгюл. Ол къачан къавшала? Сабангъа чыкъмай къалгъан гюн! Шону учун да, бу сёз келпетни алаша этсе тюгюл, гётермей.

Нюр тёгюлеген юзю
Гюзгюсюдей заманны.
Топуракъ йыртыллатгъан
Темиридей сабанны.


Бу дёртлюкню, бу вариантны алдынгъыларындан айырагъан недир? Келпетни жанлангъанлыгъы. Топуракъ йыртыллатгъан сабанны темиринде биз гюзгюде йимик сабанчыны герти суратын гёребиз. Ону эртенги гюн уятгъан, ахшамгъы гюн къызартгъан юзюнде буса бютюн девюр суратлангъан. Оьмюр бою топуракъгъа этген къуллугъу ону хасиятына тот къабунма къоймагъан. Гьалал загьматы буса шавлагъа айланып, юзюн ярыкъ этген...

Бу гиччи шиъруну вариантларын дагъы да узатма болур эди. Мисал учун, "оьмюр сюрген" деген халкъны сёзю уллу, не аламат терен келпетдир! Яшамагъан - сюрген! Сабан сюрегендей яшагъан. Заманны боюн тутуп юрюмеген - сюрген. Шу сёз тагъымны да бир жавгьар къашны йимик ойнатма ярар эди, тек мени мурадым созуп турмакъ тюгюл, чебер сатырлар тувагъанда, инсанны юрегине нече тюрлю гьал гелегенликни гьакъында оьз пикрумну айтмакъ эди.

Гечеликни эзивюн йыртып, гюн чыгъып гелегенде, къушлар уянгъан эртенги табиатда да шолай гьал тувулуна.

Шаирликни гьашыкъланы гёзюне тюгюл гёрюнмейген ярыгъы да, назик юреклени тюгюл сёйлетмейген сеслери де, балики, шондан башланадыр...

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок:

Просмотров: 3882
Рейтинг:
  • 0

Реклама от партнеров: